Η ΚΡΗΤΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

«Πολλοί μιλούν σήμερα κι ακόμα περισσότεροι φλυαρούν για ελευθερία. Για τον Κρητικό η ελευθερία δεν υπήρξε κούφια λέξη. Οι αδιάκοποι αγώνες του κατά του ξένου δυνάστη του αποκάλυψαν το ιερό, το συγκεκριμένο της νόημα».

Παντελής  Πρεβελάκης

Πριν την έναρξη της Επανάστασης πολλοί κληρικοί και λαϊκοί είχαν μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία, αυτό βοήθησε στην εξάπλωση της επανάστασης σε όλη την Κρήτη.

Σημαντικότεροι Κήρυκες της Φιλικής Εταιρείας είναι ο λόγιος Εμμανουήλ Βερνάρδος, και ο Βαρνάβας Πάγκαλος κα. Ο Υψηλάντης κατά την έναρξη της επανάστασης στην Μολδοβλαχία είχε μαζί του 150 Κρήτες οι περισσότεροι από αυτούς δεν θα γυρίσουν ποτέ στο νησί.

Η μεγάλη Εθνική Επανάσταση του 1821 εξαπλώθηκε γρήγορα και στην Κρήτη, παρά το γεγονός ότι οι τοπικές συνθήκες ήταν εξαιρετικά δυσμενείς για την οργάνωση επαναστατικού κινήματος. Το σημαντικότερο πρόβλημα ήταν η μεγάλη αναλογία του μουσουλμανικού πληθυσμού, που παρέμενε σταθερά στο 30% του συνόλου.

Η συμμετοχή της Κρήτης στην πανεθνική εξέγερση αποφασίστηκε στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας της Θυμιανής στα Σφακιά, στις 15 Απριλίου 1821, αλλά ως επίσημη ημέρα έναρξης του κρητικού αγώνα θεωρείται η 14η Ιουνίου 1821. Την ίδια ημέρα σημειώθηκε και η πρώτη μεγάλη νίκη των επαναστατών στο Λούλο Χανίων.Οι  Τούρκοι αντιδρώντας την επόμενη κιόλας μέρα κρέμασαν τον επίσκοπο Κισάμου Μελχισεδέκ και σκότωσαν στα Χανιά 400 χριστιανούς.

Ιανουάριος 1823.Σφαγή πάνω από 1500 άμαχων στο Οροπέδιο Λασιθίου και στο Μιραμπέλλο.
• Το Φεβρουάριο του 1823 έγινε ένα από τα φοβερότερα εγκλήματα του αγώνα, σ’ ένα σπήλαιο στη Μίλατο Λασιθίου, είχαν κρυφθεί 2000 άμαχοι με λίγους οπλοφόρους για 15 ημέρες οι Αιγύπτιοι δεν μπορούσαν να το πατήσουν. Ο Σφακιανός Ρούσος Βουρδουμπάς, προσπάθησε να τους σώσει κτυπώντας τους Τουρκοαιγυπτίους στα νώτα τους, όμως η δύναμη των εχθρών είναι μεγάλη, και δεν καταφέρνει να σπάσει τον κλοιό, έτσι λόγω της δίψας αναγκάσθηκαν να παραδοθούν. Οι Τούρκοι τους περισσότερους τους έριξαν στον γκρεμό και τους υπόλοιπους τους πούλησαν για δούλους. Η επανάσταση στις ανατολικές επαρχίες ουσιαστικά καταστάληκε  λίγοι αγωνιστές έμειναν να περιφέρονται στα όρη.

 Στις 21 Μαΐου 1823 ο Εμ. Τομπάζης αναλαμβάνει την διοίκηση της Κρήτης, καταλαμβάνοντας αμέσως τα φρούρια της Κισσάμου και της Κανδάνου αφού συνθηκολόγησαν οι έγκλειστοι Τούρκοι.

Στις 2 και 3 Οκτωβρίου του 1823 στο σπήλαιο Μελιδονίου βρήκαν οικτρό θάνατο  370 κάτοικοι του χωριού Μελιδονίου που κρύφτηκαν, επειδή δεν ήθελαν να παραδοθούν στους επιδρομείς Τούρκους. Οι τελευταίοι πετούσαν από την είσοδο του σπηλαίου αναμμένα υλικά, που ο καπνός τους προκάλεσε ασφυξία. Οι νέοι και οι νέα, αφού κακοποιήθηκαν, πουλήθηκαν στην Αίγυπτο.

Στις 12 Απριλίου 1824 ο Τομπάζης αφήνει την Κρήτη, οι αγωνιστές τον ακολουθούν και φεύγουν για την Πελοπόννησο. Η επανάσταση βάλτωσε και μετατράπηκε σε κλεφτοπόλεμο από τους «Καλησπέρηδες», αντάρτες που χτυπούσαν ξαφνικά και εξαφανίζονταν. Το Μάιο του 1824 η Κρήτη ελέγχεται από τους Τουρκοαιγυπτίους.

Στα μέσα του 1825, τετρακόσιοι από τους Κρήτες που αγωνίζονται στην Πελοπόννησο επιστρέφουν και καταλαμβάνουν τα Φρούρια της Γραμβούσας  και του Κισσάμου δημιουργώντας πάλι ελεύθερους πυρήνες στην Κρήτη.

Το 1827 σώμα χιλίων προσφύγων Κρητών αγωνιστών μεταφέρθηκε από τον Μιαούλη στο νησί και η επανάσταση γενικεύεται πάλι με επιτυχίες. Την ίδια χρονιά σκοτώνεται στο Καματερό Αττικής ο Συνταγματάρχης του Γαλλικού στρατού Διονύσιος Βούρβαχης, από τη γενιά των εκπατρισθέντων Κρητών του 1770.

Το 1828 ο γενναίος Ηπειρώτης Χατζημιχάλης Νταλιάνης με σώμα 600 πεζών και 100 ιππέων φθάνει στην Κρήτη για να ενισχύσει τον αγώνα. Ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης δεν άκουσε τους έμπειρους Σφακιανούς να αγωνισθεί στα ορεινά αλλά κλείσθηκε 18 Μαΐου 1828 στο φρούριο του Φραγγοκάστελου όπου έγινε μια από τις φονικότερες μάχες του αγώνα. Οι Τούρκοι τον πολιόρκησαν, ο ίδιος σκοτώθηκε μαζί με τετρακόσιους αγωνιστές, οι εχθροί είχαν διπλάσιες απώλειες, οι λίγοι αγωνιστές που έμειναν αναγκάσθηκαν να συνθηκολογήσουν.

Οι Σφακιανοί που παρακολουθούσαν το Μουσταφά κατά την επιστροφή του μέσω των Σφακίων προς τα Χανιά, τον χτύπησαν και έχασε πάνω από χίλιους άνδρες. Η καταστροφή του θα ήταν ολοκληρωτική αν δεν τρέπονταν σε φυγή αφήνοντας όπλα και εφόδια, οι πεινασμένοι αγωνιστές βλέποντας τα στράφηκαν στην λαφυραγωγία. Αρχές του 1829 όλη η Κρήτη εκτός των τριών μεγάλων Φρουρίων Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου, είναι ελεύθερη.

Τι τραγική μοίρα όμως μετά από δέκα χρόνια αγώνα και αμέτρητες θυσίες το Πρωτόκολλο της 22 Ιανουαρίου 1830 άφησε την Κρήτη εκτός των ορίων του Ελληνικού Κράτους.

Το Κρητικό συμβούλιο εκδίδει προκήρυξη: «Προς τους Έλληνας» . «Η Κρήτη ήτο και είναι μέρος αδιάσπαστο της Ελλάδος αυτή ως συναγωνισθείσα και συναγωνιζομένη με τα λοιπά επαναστατημένα μέρη από την αρχήν, ώστε δεν μπορεί να εννοήσει πως εις διαφόρους πράξεις πληρεξουσίων των σεβαστών τούτων μοναρχών η Κρήτη παρεσιωπήθη διόλου,……. Ημείς δεν ευρίσκομεν αλλού την σωτηρίαν μας παρά εις τα όπλα μας και εις αυτόν τον έντιμον θάνατον…….»

Τον Ιούνιο του 1830 τα πλοία των Χριστιανικών Μ. Δυνάμεων επέβαλαν την ειρήνη στο νησί υπέρ των Τουρκοαιγυπτίων.

ΚΑΖΑΝΕΜΑΤΑ 2014

Τα Καζανέματα

Το «καζάνεμα»είναι η διαδικασία της απόσταξης των «στράφυλων» για την παραγωγή ρακής (τσικουδιάς). Τα στράφυλα είναι ουσιαστικά ό,τι απομένει από τα σταφύλια που πατήθηκαν για την παραγωγή του κρασιού.

Πρόκειται για μια πραγματική τελετουργία που πραγματοποιείται σε όλο το νησί την περίοδο μετά τον τρύγο, και ιδιαίτερα από τονΟκτώβριο μέχρι και τα μέσα Δεκεμβρίου.

Τα καζανέματα γίνονται στα «καζάνια», τα αποστακτήρια δηλαδή, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στην εξοχή στις οινοπαραγωγικές περιοχές του νησιού. Συνήθως, η διαδικασία της παραγωγής της ρακής συνοδεύεται από ένα μικρό γλέντι, με φαγητό, κρασί και φυσικά άφθονη ρακή, καθώς εκείνος που «καζανεύει» καλεί την παρέα του για να γιορτάσει το γεγονός.

Η διαδικασία αυτή θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική αφού η ρακή ή τσικουδιά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κρητικής κουλτούρας.

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1866

Το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου

Ελαιογραφία του ιταλού ζωγράφου Γκαττέρι

Κορυφαία πράξη του απελευθερωτικού αγώνα των Κρητών, σύμβολο ηρωισμού και θυσίας. Είναι το σημαντικότερο επεισόδιο της Κρητικής Επανάστασης του 1866.

Η κακοδιοίκηση και η καταπίεση της τουρκικής διοίκησης ανάγκασε την Παγκρήτια Συνέλευση που συνήλθε στα Χανιά να αποστείλει στις 14 Μαΐου 1866 αναφορά στον Σουλτάνο με μια σειρά αιτημάτων. Συγκεκριμένα, ζητούσε: βελτίωση του φορολογικού συστήματος, σεβασμό της χριστιανικής θρησκείας, αναγνώριση του πληθυσμού να εκλέγει ελεύθερα τους δημογέροντές του και τη λήψη μέτρων για την οικονομική ανάπτυξη του νησιού.

Παράλληλα, απέστειλε μυστικό υπόμνημα προς τους μονάρχες της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, με το οποίο τους καλούσε να ενεργήσουν για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα ή να μεσολαβήσουν στη χορήγηση από τον Σουλτάνο «Οργανικού Νόμου». Στη συγκέντρωση αυτή συμμετείχε και ο Γαβριήλ Μαρινάκης, ηγούμενος της Μονής Αρκαδίου, που ήταν το επαναστατικό κέντρο της περιοχής Ρεθύμνης.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις αδιαφόρησαν, ενώ η ελληνική κυβέρνηση δήλωνε ουδετερότητα και δεν πήρε ανοιχτά το μέρος των επαναστατών. Μόνο η Ρωσία κινήθηκε δραστήρια, χάρη στους υποπροξένους της στο νησί Ιωάννη Μιτσοτάκη και Σπυρίδωνα Δενδρινό.

Μη αναμένοντας βοήθεια από πουθενά, οι Κρητικοί αποφάσισαν να ξεσηκωθούν μόνοι τους και ύψωσαν τη σημαία της Επανάστασης στις 21 Αυγούστου 1866, με το σύνθημα «Ένωσις ή Θάνατος» και αρχηγούς τον Ιωάννη Ζυμβρακάκη στα Χανιά, τον Ελλαδίτη συνταγματάρχη Πάνο Κορωναίο στο Ρέθυμνο και τον Μιχαήλ Κόρακα στο Ηράκλειο. Στην Ελλάδα συγκροτήθηκαν εθελοντικές ομάδες, που βοήθησαν τους Κρητικούς, με χρήματα, τρόφιμα και άλλα εφόδια.

Ο Σουλτάνος θορυβήθηκε από την εξέγερση και έστειλε στις 30 Αυγούστου 1866 τον Μουσταφά Ναϊλή Πασά, με εντολή να την καταστείλει, αφού προηγουμένως είχε απορρίψει τα αιτήματα των Κρητικών. Ο Πασάς έφερε το προσωνύμιο Γκιριτλί (Κρητικός), επειδή είχε συντελέσει στην κατάπνιξη της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη. Πρώτα προσπάθησε να καλοπιάσει τους επαναστάτες και να τους πείσει να επιστρέψουν στις δουλειές τους. Όταν αυτοί αρνήθηκαν, αποφάσισε να θέσει σε εφαρμογή το στρατιωτικό του σχέδιο για την κατάπνιξη της επανάστασης.

Η Μονή Αρκαδίου

Τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο προέβη σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή των Χανίων και στη συνέχεια στράφηκε προς το Ρέθυμνο και τη Μονή Αρκαδίου, όπου ήταν η έδρα της τοπικής επαναστατικής επιτροπής, αποθήκη πολεμοφοδίων και τροφίμων, καθώς και καταφύγιο πολλών χριστιανών. Ο Μουσταφά Πασάς έφθασε έξω από το μοναστήρι το απόγευμα της 6ης Νοεμβρίου 1866. Στη διάθεσή του είχε 15.000 άνδρες (Τούρκους, Αλβανούς, Αιγυπτίους και Τουρκοκρητικούς) και ισχυρό πυροβολικό. Στη Μονή βρίσκονταν 966 άνθρωποι, από τους οποίους μόνο 250 μπορούσαν να πολεμήσουν. Επικεφαλής των αγωνιστών του Αρκαδίου ήταν ο πελοποννήσιος ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δημακόπουλος και ο ηγούμενος Γαβριήλ.

Οι προτάσεις προς παράδοση απορρίφθηκαν από τους πολιορκημένους και το πρωί της 8ης Νοεμβρίου άρχισαν οι εχθροπραξίες. Οι Οθωμανοί, παρά τις λυσσαλέες επιθέσεις τους, δεν κατάφεραν να καταλάβουν τη Μονή την πρώτη μέρα. Το βράδυ ζήτησαν ενισχύσεις και μετέφεραν ένα μεγάλο πυροβόλο από το Ρέθυμνο. Την επομένη, 9 Νοεμβρίου, άρχισε το δεύτερο κύμα της επίθεσης. Νωρίς το απόγευμα γκρεμίστηκε το δυτικό τείχος της Μονής από τις βολές του πυροβόλου και οι επιτιθέμενοι εισέβαλαν στο μοναστήρι, αρχίζοντας τη μεγάλη σφαγή.

Στη μπαρουταποθήκη της μονής γράφτηκε η τελευταία πράξη του δράματος και μία ακόμα ένδοξη σελίδα της ελληνικής ιστορίας. Ο Κωστής Γιαμπουδάκης ή κατ' άλλους ο Εμμανουήλ Σκουλάς την ανατίναξε, σκορπίζοντας το θάνατο, όχι μόνο στους χριστιανούς, αλλά και στους εισβολείς. Αμέσως μετά, οι Τουρκοκρητικοί και οι Αλβανοί όρμησαν και κατέσφαξαν όσους είχαν διασωθεί, ενώ έκαψαν τον ναό και λεηλάτησαν τα ιερά κειμήλια.

Από τους Έλληνες που βρίσκονταν στη Μονή, μόνο 3 ή 4 κατόρθωσαν να διαφύγουν, ενώ περίπου 100 πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Μεταξύ αυτών και ο Δημακόπουλος, που εκτελέστηκε λίγο αργότερα. Ο ηγούμενος της Μονής Αρκαδίου Γαβριήλ Μαρινάκης είχε σκοτωθεί πριν από την ανατίναξη της μπαρουταποθήκης. Οι νεκροί και τραυματίες του Μουσταφά ανήλθαν σε 1.500 ή σε 3.000, σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς.

Το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, όπως είχε συμβεί με την καταστροφή των Ψαρών και την Έξοδο του Μεσολογγίου, συγκίνησε όλο τον χριστιανικό κόσμο κι ένα νέο κύμα φιλελληνισμού δημιουργήθηκε στην Ευρώπη. Σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι και ο Βίκτωρ Ουγκώ, πήραν θέση υπέρ του Κρητικού Αγώνα και ξένοι εθελοντές έσπευσαν να ενισχύσουν από κοντά την Επανάσταση. Σημαντικές ήταν και οι χρηματικές συνεισφορές από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, με προεξάρχοντα τον φιλέλληνα Σαμουήλ Χάου.

Η Κρητική Επανάσταση φυλλορρόησε τον Ιανουάριο του 1869, αλλά ο Σουλτάνος δεν μπόρεσε να καθυποτάξει ολοκληρωτικά τους Χριστιανούς της Κρήτης. Έτσι, υπό την πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων αναγκάστηκε να παραχωρήσει τον «Οργανικό Νόμο» (3 Φεβρουαρίου 1868), ένα είδος Συντάγματος, που προέβλεπε προνόμια για τους χριστιανούς και καθεστώς ημιαυτονομίας για το νησί. Η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα πήρε αναβολή για το 1912.

ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΥΝΤΑΚΗΣ: ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ

https://www.youtube.com/watch?v=ImymanIuwUA

ΠΗΓΗ: http://www.sansimera.gr/articles/337#ixzz3JFoLDjHk